Jandek doet het (ongeveer, denk ik, misschien) zo - 100% NIET des EHPO!

Lars Leeuw is Eindhovenaar met een bachelordiploma filosofie op zak en liefhebber van outsider-muziek en andere rafelranden van bekende genres, disciplines en mensen met problemen. Als puber maakte hij halverwege de jaren '90 muziek met diverse mensen die later met andere bandjes succes hadden (Arts The Beatdoctor, Houses, Nikoo). In de jaren ‘00 was hij als depressieve adolescent met een zwak hart een van de frontmannen van De Legendarische Cultband ARR. Na enkele jaren zelf het leven van ‘outsider artist’ te hebben uitgeprobeerd, is het nu tijd om het werk dat hij de afgelopen jaren onder talloze alter ego’s produceerde samen te brengen op weblog Toekomstmuziek.nu. Nog een outsider? Jandek.

Lars: 'Eén interview in 30 jaar, bijna 60 albums, allemaal even onbegrijpelijk. Jandek, de artiest waarbij elke verhaal over hem wordt ingeleid met het feit dat er nauwelijks een verhaal is: ‘Die artiest die niemand kent.’ Jandek, de cultfiguur, gewaardeerd door onder andere Kurt Cobain, Sonic Youth, Low, Wild Beasts en Bright Eyes. Jandek, de man waarvan iedereen zich afvraagt of hij gek of geniaal is, of een kunstenaar die zichzelf aan extreme eisen van artistieke integriteit houdt.

De serie ‘[...]doet het zo’ op EHPO verzamelt verhalen van bands en artiesten over hoe zij hun muziek, (online) marketing en promotie aanpakken, welke stappen ze zetten op weg naar succes. De vraag die naar mijn mening wat vaker gesteld zou mogen worden: op weg naar wat dan precies? Graag wil ik hier een extreem voorbeeld laten zien van ‘hoe het ook kan’, van de mogelijkheden van het maken van je eigen keuzes op het gebied van muziek, marketing, de verhouding die deze begrippen tot elkaar hebben en de artistieke integriteit van creatieve makers. Deze onderwerpen worden hier vaker besproken. De manier waarop Jandek echter omgaat met zaken als ‘je eigen verhaal’, ‘nee’ zeggen, de kracht van DIY, maar ook de discussie over wel of niet gratis aanbieden van muziek, is dusdanig uniek dat ik denk dat dit verhaal een goede aanvulling op eerder gehoorde succesverhalen is.

Jandek is de artiestennaam van de Texaan Richard Sterling Smith. Vanaf 1978 brengt hij muziek uit op zijn eigen label Corwood. De muziek kenmerkt zich door een geheel eigen stijl. Een akoestische gitaar die buitenaards gestemd is, waarop losse noten de ruimte in geslingerd worden, om elkaar heen schurend en jengelend, soms met bijna exploderende, spastische ritmes hamerend op de snaren, aangevuld met een stemgeluid dat het mooiste weet te combineren van een jankende kat in doodsangst en een fluisterende geest die je de stuipen op het lijf probeert te jagen met diep persoonlijke teksten of duister en sinister klinkende observaties over het leven, de dood, pasgeschilderde objecten en een Europees juweel. Op het eerste gehoor denk je alleen maar steeds diezelfde jammerende monotone stem over dat rare gitaargejengel te horen. Maar hoe vaker je het hoort, hoe beter je hoort dat deze muziek afkomstig is uit een andere, op zichzelf staande wereld met een eigen taal. Je begint subtiele verschillen en nuances in de tonen en de ritmes te horen. Zelfs de stem begint steeds beter te passen bij het geheel. Soms door overal dwars door heen te snijden en te schreeuwen, soms door met een ijle stem tussen de noten te spoken. Het kost wat moeite, maar voor wie er zin in heeft valt enorm veel te ontdekken en te genieten van de bizarre sferen.

En terwijl je luistert naar Jandek kijk je naar de foto’s van zijn albums. De foto’s lijken regelrecht uit zijn eigen familiealbums te komen. Ze zijn, net als de opnames van de muziek, technisch gezien niet echt hoogwaardig, eerder lo-fi, waardoor de vraag zich blijft opdringen: waarom? Waarom blijft iemand steeds die muziek maken? Het gaat duidelijk niet om rijk en beroemd worden. En als het daar niet om gaat denken we tegenwoordig al snel: aandachttrekkerij, die man is raar. Vervolgens eindigt Jandek weer in de categorie ‘Outsider Art’. Zou het niet evengoed kunnen dat deze man juist heel goed weet wat hij doet en dat zijn keuzes gebaseerd zijn op artistieke opvattingen en integriteit?

Jandek zit, voor zover iemand weet, niet op internet. Er bestaat echter wel een website van Corwood Industries, Jandeks label. Vóór internet was de muziek van Jandek alleen te bestellen bij Corwood. Daarvoor moest je een brief sturen naar een postbus in Houston, Texas. Als antwoord kreeg je dan een stapeltje uitgetypte velletjes met daarop de volledige catalogus van Jandek, de prijzen (cd’s: $8, dubbel-cd’s $12, dvd’s $16 en boxsets $20. Bij meer dan 20 bestellingen: 50% korting) en soms een handgeschreven opmerking over een titel die tijdelijk niet leverbaar is, ondertekend met ‘Corwood’.

Jandek gebruikt nog steeds hetzelfde postbusnummer in Texas. Alleen de prijzen zijn in de loop der tijden veranderd. Vanuit Corwood wordt er op geen enkele manier ‘iets met social media’ gedaan. Wil dat zeggen dat social media niet relevant zijn voor Jandek? Niet helemaal. Ik heb Jandek ontdekt via het messageboard onder de zoekresultaten voor ‘David Bowie’ op ‘Audiogalaxy.com’, waar ik 10 jaar geleden mijn mp3’s vandaan haalde. Een van de andere bezoekers die zich Jandek9 noemde raadde mij aan eens naar Jandek te luisteren op basis van de zeer diverse favorieten in mijn profiel.



Het ‘ding’ van Jandek, een van zijn ‘unique selling points’, zijn ‘eigen verhaal’ is een bijna volledig gebrek aan verhaal. Jandek geeft namelijk nooit interviews. Heeft-ie ook nooit gedaan. Nou ja, 1 keer dan, per telefoon. Van dat telefoongesprek staan 5 minuten op YouTube. De overige 50 minuten (waarvan in totaal een kwartier zonder ongemakkelijke stiltes) staan onder andere op de dvd Jandek On Corwood, een relatief recente documentaire over Jandek en zijn werk. Toen de documentairemakers een brief naar Corwood stuurde om toestemming te vragen en hopelijk misschien wel enige medewerking van de muzikant zelf, kregen ze een vriendelijk handgeschreven briefje terug met toestemming om zijn muziek te mogen gebruiken en de film te mogen maken. Een interview zat er echter niet in, daarover schrijft Jandek: ‘You may not get all the answers you want, it’s better that way.’ De woorden Jandek en marketing in 1 zin noemen lijkt dan ook onzinnig. De beste man heeft de afgelopen 30 jaar slechts 1 keer rechtstreeks antwoord gegeven op vragen over zijn muziek. Dat interview is uit '85, dus je kunt je afvragen of hij nog steeds zijn geld verdient als treinmachinist. In dat interview leren we ook dat Jandek een samenvoeging is van Jan en dek, twee lettergrepen afkomstig uit het feit dat het JANuari was toen hij met een zekere DEKker telefoneerde. Een tweede artikel met enige informatie, zeer de moeite van het lezen waard, is van Katy Vine. Zij is tot nu toe de enige journalist geweest die erin slaagde hem thuis op te sporen en met hem te spreken. Of althans, met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, want ook tijdens dat gesprek werd nooit met zoveel woorden gezegd dat de man die zij had gevonden Jandek was. Verder leren we uit dit artikel dat hij filosofie gestudeerd heeft, last van allergieën heeft, geen televisie kijkt maar The Matrix wel een aardige film vond. Nauwelijks iets over de muziek, over het hoe en waarom. Geen enkele duiding van de teksten, de muziek of de manier van aanpak.

Slechts dit: 'Okay,' I replied. 'So do you want people to 'get it'?'
'There's nothing to get,' he said.

En bij het afscheid:

Even though he had had a nice time, he didn't want to be contacted in person by a fan or a journalist or anybody about Jandek ever again.

Toch is het niet zo dat Jandek nooit aan enige vorm van marketing heeft gedacht. Sterker nog, het is bekend dat hij ooit een advertentie in een muziekblad heeft laten plaatsen. Overigens was het enige dat in die advertentie stond ‘Jandek on Corwood’. Misschien dat het postbusnummer er ook bij stond. En gratis muziek? Enerzijds heeft dat onderwerp totaal niets met Jandek te maken, omdat hij zichzelf verre lijkt te houden van internet. Anderzijds is bekend dat Jandek in het verleden regelmatig hele dozen vol met zijn platen min of meer willekeurig opstuurde naar verschillende mensen. Dat waren wel mensen die iets met muziek te maken hadden, maar toch. Je kunt je dan ook de vraag stellen wat hij met zulke acties hoopte te bereiken? En je kunt op zijn minst voorzichtig stellen dat er qua promotie genoeg dingen zijn die Jandek beter had kunnen doen. Toch zijn het dit soort acties die mensen eraan bleven herinneren dat hij er ook nog was, zodat hij niet volledig in de vergetelheid is geraakt.

Leeft hij eigenlijk nog? Jazeker. Sterker nog, sinds 2004 treedt hij op (zo stond hij in 2009 op Incubate). Voor het eerst in 26 jaar stond hij in 2004 plots op een podium van een experimenteel festival in Glasgow, onaangekondigd tussen 2 andere acts in. Sindsdien treedt hij vaker op, over de hele wereld, vaak begeleid door gastmuzikanten en een enkele keer solo. Bij elk optreden wordt nieuwe muziek gespeeld en bijna alle optredens worden opgenomen en later uitgebracht. De eerste optredens waren een totale verrassing, aangeduid als ‘Representative from Corwood industries’. Tegenwoordig worden zijn optredens steeds vaker aangekondigd met de naam Jandek. Het lijkt dus alsof 'de vertegenwoordiger' de afstand tussen hem en het publiek langzaamaan wat minder groot probeert te maken.

In de serie ‘[...] doet het zo’ is dit wat betreft praktische tips en voorbeelden een slecht verhaal. Niemand weet precies hoe Jandek het doet, laat staan waarom en wat hem dat oplevert. Wat we wel weten is wat het ons als publiek oplevert, namelijk een enorm fascinerend en volslagen uniek oeuvre. Naar mijn smaak is dit muziek en kunst in zijn puurste vorm. Daarnaast zijn er weldegelijk raakvlakken met de onderwerpen die momenteel centraal staan in de muziek- en kunstwereld en die ook op EHPO vaak aan bod komen: hoe verhoud je je tot je publiek, hoe ontwikkel je jezelf als songwriter/kunstenaar, wat wil je bereiken en met welke middelen kan dat? Jandek laat zien hoe het ook kan. Of je zoiets moet willen is een heel ander vraagstuk, het punt is dat het kán. Niemand dwingt jou om te gaan bloggen, te netwerken en je muziek toegankelijk te maken voor iedereen. Je hoeft niet op twitter als je niet wil, je hoeft geen deals met sponsors te sluiten als je niet wil. Je kunt als je wil gewoon 30 jaar lang precies die platen maken die jij wil maken en je hoeft je helemaal niks aan te trekken van wat iemand dan ook zegt. Wel moet je bereid zijn om alles zelf te doen (hoewel strikt genomen niemand weet of hij het alleen doet) en zelf te betalen. Je moet er tegen kunnen dat mensen je belachelijk maken, jarenlang door te modderen met nauwelijks resultaat en reactie. Maar vooral: bereid zijn om je ziel en zaligheid te leggen in iets waarvan niemand weet wat de waarde ervan is.

Tenminste dat is wat ik er uit haal. Maar misschien is het allemaal een grap...'

Tweet