Herziening van het auteursrecht (3) - @MarsM's perspectief

Wat vooraf ging: een blogpost waarin ik alle berichtgeving rond (herziening van) het auteursrecht verzamel + mijn voorzet voor herziening (veel reacties). Deze week nog een mooi stuk in The Guardian (via Hans), vandaag Mars Mertens' visie.

Maar laten we beginnen met een leuk, relevant filmpje Uit De Oude Doos (via Martin):



Mars aan het woord dan:

De afgelopen weken laaide de discussie over vernieuwing van het auteursrecht opnieuw op. Niels kwam met een voorzet om de periode waarop auteursrecht op een werk rust te verkorten. De discussie spitst zich in het algemeen toe op verkorting of flexibilisering van het auteursrecht zelf. Ik wil ook naar andere manieren kijken om tot een oplossing te komen. Niet alleen met betrekking tot het auteursrecht zelf, maar ook naar het beheer ervan. Daarvoor benoem ik een aantal knelpunten en geef aan of daar eenvoudige oplossingen voor te vinden zijn.

Allereerst een aantal basisprincipes om een en ander te verduidelijken. De term auteursrecht wordt in de muziekindustrie momenteel teveel in algemene zin gebruikt. Waar hebben we het eigenlijk over? Er is een verschil tussen de rechten van een auteur en de rechten van een uitvoerend artiest [het verschil dat Jerney hierboven ook aangeeft]. Soms is de auteur ook de uitvoerend artiest, vaker is dit niet het geval. In dit artikel zal ik me met name richten op het auteursrecht van tekstschrijvers en componisten, de auteurs dus.

Een auteur verkrijgt automatisch het auteursrecht op zijn werk en kan ook via alternatieve manieren als Creative Commons zijn rechten beheren. Voor afzonderlijke auteurs is het vaak niet mogelijk of wenselijk om met iedere afzonderlijke gebruiker tot een overeenkomst te komen over gebruik van hun werk. Daarom kiezen de meeste auteurs ervoor om dit collectief te doen, bijvoorbeeld via een Collectieve Beheers Organisatie (CBO) als BUMA (= de Nederlandse vereniging van muziekauteurs en -uitgevers). Wat gebeurt is dat de auteurs hun rechten voor alle soorten gebruik overdragen, en zo de zeggenschap verliezen over hun eigen creaties. De auteur kan er niet meer voor kiezen dat zijn werk (deels) vrijelijk verspreid en gebruikt kan worden. Het is daarom van belang dat een auteur de keuzemogelijkheid heeft welke rechten hij zelf beheert en welke hij door een ander laat vertegenwoordigen.

CBO's als BUMA vervullen verschillende rollen. In het kort: incasseren van vergoedingen en doorbetaling aan auteurs (= repartitie). Het is voor een Nederlandse muziekauteur niet verplicht om je bij BUMA aan te sluiten. Als je toch gebruik wilt maken van een CBO om je rechten te beheren dan kan dat ook bij een buitenlandse beheersorganisatie. Voor de meeste soorten muziekgebruik is BUMA door de overheid aangewezen als enige Nederlandse instantie die zich bedrijfsmatig met het collectief beheer van muziekauteursrecht mag bezig houden. Voor muziekgebruik op internet is dit echter niet wettelijk het geval.

Een probleem van de auteurswet is dat verschil wordt gemaakt in type gebruik:

1. Het openbaar maken (= artikel 12 van de Auteurswet) (BUMA-rechten)
2. Het verveelvoudigen (= artikel 13 en 14 van de Auteurswet) (STEMRA-rechten, mechanisch recht of mechanicals)

Bij het persen van een CD is er alleen sprake van het verveelvoudigingsrecht. Indien een muzikant tijdens een concert een lied ten gehore brengt is er alleen sprake van het openbaarmakingsrecht. Het muziekgebruik op internet is in de meeste landen in de wereld een combinatie van beide rechten. Een belangrijke uitzondering daarop zijn de Verenigde Staten, waar een download 100% mechanisch recht is en een stream een openbaarmaking. Deze 'download mechanicals' worden in de V.S. door muziekdiensten als iTunes aan platenlabels betaald, die verantwoordelijk zijn om deze te verrekenen met de muziekuitgeverijen.

Sinds een beslissing van de Europese Commissie uit 2005 is er volop concurrentie ontstaan tussen de verschillende Europese CBO's en grote muziekuitgevers die het financieel aantrekkelijke verveelvoudigingsrecht van Anglo-Amerikaanse muziekwerken hebben. Concurrentie is meestal goed, maar in dit geval heeft het geleid tot een enorme chaos die marktverstorend werkt. BUMA heeft altijd gepleit voor een oplossing waarbij je via 1 loket alle muziekauteursrechten kunt licenseren, en heeft dergelijke licenties ook verleend aan Amerikaanse muziekdiensten als eMusic en Beatport. Hierdoor was het voor deze muziekdiensten mogelijk om via 1 licentie in alle Europese landen het muziekauteursrecht van het gehele wereldrepertoire te regelen. BUMA creëerde een one-stop-shop. De grote muziekauteursrechtenorganisaties uit Duitsland (GEMA) en het Verenigd Koninkrijk (PRS) gingen hier echter niet mee akkoord en hebben rechtszaken aangespannen die BUMA verloor. Genoemde grote Europese CBO's en grote muziekuitgevers als EMI Publishing, Warner Chappell en Universal Publishing willen zelf hun rechten direct uitlicenseren aan muziekdiensten die actief zijn in de Europese markt. Aangezien deze grote partijen commercieel aantrekkelijk repertoire vertegenwoordigen gaan de muziekdiensten hiermee akkoord. Dit leidt tot een verschraling in het repertoire dat internationale muziekdiensten kunnen aanbieden en gaat regelrecht in tegen een belangrijke uitgangspunt van de Europese Unie: culturele diversiteit.

Een tweede gevolg is dat er een ongelofelijke versnippering van rechten ontstaat. De rechten van een song die Ilse de Lange heeft geschreven met een Amerikaanse tekstschrijver zijn compleet verspreid, zowel tussen BUMA als de Amerikaanse Performing Right Society, als ook de Amerikaanse uitgever die de verveelvoudigingsrechten (mechanicals) beheert. Als gevolg van de diverse sublicenties en onderlinge afspraken over verdeling van openbaarmaking- en verveelvoudigingsrechten is het onmogelijk voor muziekdiensten na te gaan welke rechten bij wie zijn ondergebracht in de afzonderlijke landen.

De gatekeepers en intermediaries waar Neelies Kroes, Europese Commissaris Digitale Agenda, naar verwijst in haar speech van 5 november jl. staan niet open voor innovatie en houden hun kostbare informatie achter slot en grendel. De onderlinge competitie tussen de verschillende CBO's leidt zo tot onnodige versnippering, terwijl die partijen juist tot gezamenlijke afspraken zouden moeten komen. Op dit moment is het echter de Europese Commissie die in verband met kartelvorming tegen deze vorm van samenwerking is.

Het is hoog tijd dat Neelie Kroes met krachtige maatregelen komt die leiden tot een echte Europese markt, waar zowel auteur als consument van profiteren. Maatregelen die genomen kunnen worden hebben zowel betrekking op het auteursrecht zelf als ook het beheer van die rechten.

Met betrekking tot het Auteursrecht moet er een tweede Europese harmonisatie komen die opnieuw kijkt naar de basisprincipes die gehanteerd worden. Het feit dat muziekauteursrecht op internet bestaat uit zowel een openbaarmaking- als een verveelvoudingsrecht maakt het extra gecompliceerd. Hier moet op een innovatieve manier gekeken worden hoe dit te definiëren en te regelen. De technische mogelijkheden van internet veranderen zo snel dat eerder gekeken moet worden naar functionaliteit en de waardeketen dan naar welk technisch procedé wordt gevolgd. Kijk bijvoorbeeld naar wat er gebeurt door de verspreiding van muziek via API's in allerlei nieuwe toepassingen en de diverse platforms die zich momenteel kunnen beroepen op het 'hosting' principe, zoals vastgelegd in artikel 14 van de E-Commerce Richtlijn 2000/31/EG.

Een andere belangrijk basisprincipe dat grote invloed heeft op hoe men het auteursrecht beheert is afkomstig uit 1996, de WIPO treaties WPPT en WCT. De afspraken die daarin zijn gemaakt over interactiviteit zijn ook aan herziening toe. Zo is er bijvoorbeeld geen duidelijkheid over gepersonaliseerde diensten. Dit leidt tot onduidelijkheid of deze rechten kunnen worden beheerd door een collectieve naburige-rechtenorganisatie als SENA of dat de producent/platenmaatschappij de controle behoudt. Kortom: alleen al de basisprincipes van het huidige auteursrecht zijn voor het internettijdperk aan herziening en harmonisatie toe.

Het uitgangspunt van het Europese auteursrecht zou een eerlijke balans moeten zijn tussen rechthebbenden (auteurs, uitvoerende artiesten, producenten) en eindgebruikers. De uitdaging is dan ook om een platform te creëren waar deze balans wordt gevonden. In sommige landen wordt dit gedaan via een tribunaal, maar dit is een ingewikkeld en tijdrovend proces. Momenteel vraagt de Europese Commissie in consultatierondes input van de diverse stakeholders. Bij de rechten van de consument zou rekening gehouden kunnen worden met fair use- achtige uitzonderingen die nieuwe vormen van creatie mogelijk maken. Op deze manier kun je een eenduidig en rechtvaardig tariefsysteem opzetten dat door alle partijen wordt ondersteund. Indien er nieuwe soorten van muziekgebruik, distributie- en businessmodellen ontstaan kan op deze manier overleg plaatsvinden hoe daarmee om te gaan, zodat innovatieve nieuwe start-ups een kans krijgen.

Veel CBO's bestaan uit een front office voor de gebruikers van muziekwerken en een back office voor auteurs die hun rechten hebben overgedragen aan de organisatie. Naast auteurs die direct zijn aangesloten vertegenwoordigen de CBO's ook elkaars rechthebbenden op basis van zg. wederkerigheidsovereenkomsten. Hierdoor kan het wereldrepertoire worden aangeboden. Dit systeem werkt goed voor specifiek offline muziekgebruik. Voor internet en andere digitale toepassingen is het mijn inziens de verkeerde aanpak. Momenteel zijn er verschillende CBO's die immens grote investeringen doen om het juiste administratiesysteem op te zetten. Dit is misschien goed voor de onderlinge concurrentie, maar het is waarschijnlijk veel efficiënter om hierbij samen te werken.

De Europese auteurs kunnen zich aansluiten bij een Europese auteursrechtenorganisatie van hun keuze. Als vergoedingen gelijk of vergelijkbaar zijn, zijn andere, servicegerelateerde zaken van belang, bijvoorbeeld keuzevrijheid van type muziekgebruik en financiële afspraken over regelmaat van uitkeringen. Het verschil in voorwaarden leidt tot gezonde concurrentie tussen de verschillende Europese CBO's. Momenteel zorgen sommige lokale auteurswetten in Europese lidstaten en de grote belangen van de CBO'S ervoor dat het niet mogelijk is om via 1 licentie alle muziekauteursrechten te regelen. Indien consensus bestaat over het tarief tussen rechthebbenden en gebruikers kan een administratieve instantie die zelf geen rechten bezit de schakel vormen tussen de muziekdiensten en rechthebbenden. Deze onafhankelijke organisatie kan als 'clearing house' fungeren, waarbij vergoedingen rechtstreeks aan de rechthebbende(n) worden uitgekeerd. Het voordeel van zo'n onafhankelijke instantie is dat verschillende marktpartijen kunnen deelnemen. In de V.S. zijn al bedrijven die dit doen. Door onderlinge concurrentie zal men efficiënt te werk moeten gaan. Het tweede grote voordeel is dat zo'n organisatie niet alleen muziekauteursrechten hoeft te verhandelen van de CBO's, maar ook een rol kan spelen bij het beheer via alternatieve organisaties als Creative Commons. En nog belangrijker: de naburige rechten van producenten en uitvoerende artiesten. Dat sluit weer goed aan bij recente ontwikkelingen waarbij artiestenvakbonden en de Consumentenbond inkomsten uit heffingen en internetvergoedingen willen verdelen naar auteur, uitvoerend artiest en producent.

Ik pretendeer zeker niet de oplossing te hebben, maar wil graag dat er eindelijk echte actie wordt ondernomen die daadwerkelijk leidt tot een gezonde Europese markt.

Mars Mertens heeft de afgelopen 7 jaar de ontwikkelingen met betrekking tot digitale muziekexploitatie uit eerste hand meegemaakt. In eerste instantie als International Manager Digital bij label/distributeur [PIAS], later als Digital Business Development bij BUMA/STEMRA. Momenteel is hij zelfstandig adviseur en Business Developer - OurMusic.Biz.

Duizelt het je allemaal een beetje van die rechtenkwesties? In deze serie wordt alles stap voor stap uitgelegd (onderaan beginnen met lezen). Ik sluit graag af met dit inspirerende citaat: "In times of change, learners inherit the earth, while the learned find themselves beautifully equipped to deal with a world that no longer exists." (Eric Hoffer)