De mooiste saxofoonsolo allertijden verklaard, door @Tom_Beek

Tijdens de dollemansrit die 2009 was, was een running gag onder leden van Kyteman's Hiphop Orkest 'het verboden instrument': de saxofoon. Enige uitzondering volgens de heren muzikanten: Benjamin Herman. Toen ik Colin ooit vroeg 'Vanwaar die haat?', was zijn antwoord: 'Twee woorden, Niels: Kenny. G.'

Ook Bruce Springsteen splijt de meningen. Mijn liefde voor zijn muziek is ooit aangewakkerd door Jaap Boots en wordt met grote instemming óf volstrekte afschuw beantwoord (I'm talking to you, Erwin!). Er zit weinig tussenin. De afschuw is gebaseerd op Born In The USA, waarvan de tekst doorgaans verkeerd wordt begrepen, en Bruce' imago als all American rockstar in die periode. Mijn liefde is echter gebaseerd op de Bruce van meesterwerken als Darkness on The Edge of Town en Born To Run, romantisch vertolker van universele thema's als overleven, David vs. Goliath en dubbeltjes die nooit kwartjes worden, in songs als Thunder Road, Backstreets en magistrale live vertolkingen als Trapped. Hoor ze allemaal op Perfect Springsteen.

De liefde en haat voor zowel de saxofoon als Springsteen kwamen in 2009 mooi samen toen de laatste een dag eerder in Landgraaf speelde dan Kyteman's Hiphop Orkest. We keken vlak voor het podium, tussen de dranghekken, en zelfs Colin ging om. Bruce en de E-Street Band op het podium zijn something else...

Vandaag komen The Boss en de sax nogmaals samen. Doorbraakalbum Born To Run eindigt met wat mij betreft de mooiste saxofoonsolo ooit opgenomen, eentje die ik nog steeds niet met droge ogen kan horen. Tom Beek mag van mij net zo goed als Benjamin de saxofoon beroeren en vangt Jungleland's solo in woorden:

'Een hartekreet op precies het juiste moment. Een handvol rake noten die door merg en been gaan. Hoezeer het instrument ook uitnodigt tot vingervlugge virtuositeit en harmonische acrobatiek, de muzikale impact van een saxofoonsolo zit hem vooral in emotionele zeggingskracht. Jungleland van Bruce Springsteen, met de hartverscheurende solo van Clarence Clemons, is daarvan een prachtig voorbeeld. Een analyse in drie delen.

Clarence Clemons & Bruce Springsteen (photo by Eric Meola)

1. DE CONTEXT
Clarence Clemons sprak altijd de waarheid. 'Because I'm a Baptist'. En zo speelde hij ook. Hij noemde Springsteen een 'visionair'. Dikke, goudeerlijke noten die geknipt waren voor de rauwe muziek van Bruce. Clemons sprak zijn taal. Hij was de 'gospel' in de E-Street Band. Ze speelden zo'n veertig jaar samen, samen maakten ze muziek die miljoenen in hun hart sloten, samen schreven ze geschiedenis. The Big Man overleed in juni 2011 en de reacties die dat losmaakte, maakt duidelijk hoezeer zijn verlies wereldwijd wordt gevoeld.

Jungleland is het iconische, tien minuten durende, laatste nummer van Born to Run uit 1975, vaak genoemd als een van de beste rockalbums aller tijden. Ik begreep dat het maken van het nummer 'Born to Run' alleen al zes maanden in beslag nam. Maar dan heb je ook wat, blijkt.

Hoe de Jungleland-solo tot stand kwam, is interessant. Springsteen had de solo precies in zijn hoofd en zong elke noot voor aan de boomlange saxofonist. Bij elke detail werd gekeken of het paste, of het werkte, of het goed voelde. Na zestien uur in de studio was de saxpartij af. Springsteen vond zijn eigen manier van werken 'niet makkelijk' en heeft grote bewondering voor Clemons' focus en geduld op dat moment. "We were going after something."

Clemons in zijn eigen woorden: "Jungleland has a kind of spiritual connotation. That's the part that I brought in, that made my space. That is what I brought to the table. Those minor notes and moods of joy, jubilation, sadness and pain. That's what the saxophone did. No words. Just emotion." Ook zegt hij: "The solo on Jungleland saved my life. It brought me out of a place I was in, that was so bad.".

De worsteling om deze plaat te maken, en deze saxpartij eruit te persen, het levensverhaal van Clemons: het is slechts een deel van de verhalen die Jungleland de bijzondere emotionele lading geeft, die elke Springsteen-fan tot in zijn vezels voelt. Jungleland was niet alleen een lang nummer, het was ook het laatste nummer van het album, werd en wordt vaak gespeeld aan het eind van een concert. Dat voedt natuurlijk het gevoel van climax. De tekst beschrijft twee verliefden die midden in het harde straatleven hun weg proberen te vinden, maar hun lot lijkt tragisch. Die worsteling is voelbaar in de muziek. Het is de intensiteit die het hele album zo typeert. In deze saxsolo wordt de opgebouwde spanning verzameld en komt tot een hartverscheurende ontlading. De sax van The Big Man geeft een stem aan datgene wat door niemand in woorden kan worden benoemd, maar zo sterk wordt gevoeld.

De citaten komen uit de documentaire Wings for Wheels over the making of Born to Run. Het fragment over Jungleland begint bij ongeveer 19 minuten. De focus van Springsteen is geweldig. Totale overgave. Het tekent de sfeer waarin de muziek is bedacht. Op de beroemde LP-hoes staat Springsteen schouder aan schouder met de saxofoonreus. "This record is about friendship. When you look at the cover, that's what you see.'

2. DE MUZIEK
Wat is er muzikaal zo bijzonder aan deze solo? Om daar achter te komen wil ik eerst kijken naar de context, naar het geheel. De compositie, het arrangement, de orkestratie, de band, de sound, het verhaal en natuurlijk rol van de sax hierin.

Jungleland begint mooi, lichtvoetig en energiek. De strijkers en een zonnige, in het hoge register gespeelde pianopartij geven de majeur-opening een gevoel van dageraad, van zuiverheid en optimisme. De coupletten zetten deze hoop verder kracht bij. Ook in de tekst wachten we verwachtingsvol op wat komen gaat.

Wanneer de rest van de band zich erbij voegt, wordt dit gevoel verder opgebouwd. De unisono gespeelde accenten geven de song nog een 'boost' van stevige eensgezindheid. Muzikaal gezien zijn de eerste drie minuten van Jungleland een plezierige, montere vertelling, als een Amerikaans truck door het landschap dendert, als een verhaal waarvan we voelen dat het goed afloopt. Voor een rocksong is het aan de lange kant maar het verveelt geen seconde.

De gitaarsolo (3:00) trekt dit gevoel nog eens dubbeldik door. Het komt zelfs tot een prachtig tweestemmig hoogtepunt. Vol verwachting vallen we in de bridge. Daar wordt (in de tekst) langzaam maar zeker de impasse duidelijk van het verliefde koppel. Het krijgt toch een wrange wending. Hoe zal het aflopen? Enigszins cognitief gedissoneerd gaan we half-tempo verder. Met een paar heldere, hoge uithalen neemt Clemons hier resoluut het stokje over.

Wat volgt is een paar, voor een rocksong gekke en best spannende reeks harmonische wendingen die door de koninklijke Clemons worden ingekleurd als een horizon. Het ene moment geven zijn noten rust, het andere moment is het janken geblazen.

Clemons heeft het geluid van een bootwerker. De emotionele impact van zijn spel is enorm. Zijn zwaar geladen noten snijden door het geluid en gaan door merg en been. Zelfs in het lyrische, hoge register van de tenorsax, blijft zijn sound krachtig en loodst hij ons als een kapitein door de storm.

Op 4'10" horen we onmiskenbaar de blues voorbijkomen. In een wat meer rustgevende majeur-sus akkoordensequens improviseert Clemons. We vinden troost en laten ons leiden. Noten van verdriet en hoop, pijn en kracht. Hij houdt focus en rond 5'20" schakelt Clemons door naar de vijfde versnelling. Met zijn intense scheurgeluid, wars van uiterlijk vertoon of virtuositeit, raakt hij de kern van dat wat er gezegd moet worden. Spierballen en ziel in één man gebundeld. Een schitterende ontlading.

And the music goes on... Met een tempoverandering leidt geeft hij het stokje bij 6:00 over. Via zalvende, liggende orgeltonen en een mooi vrij gespeeld, reflectief piano-gedeelte (bevat citaten uit het liedje) komen we even in wat rustiger vaarwater, dat voelt als op een nieuw intro. Of is het een uittro? Springsteen zingt lager en bedachtzaam. Dat geeft de woorden hun gewicht. Is het koppel verslagen? Is de strijd verloren? Of is er nog hoop? We zitten in spanning hoe het afloopt. De strijkers komen er weer bij en met een tempoversnelling volgen een paar stevige overpeinzingen. Het koppel heeft het niet gered. Het besef dringt tot ons door. De muziek verliest echter geen moment spanning. Van ontlading en verdriet horen we Springsteen zonder woorden schreeuwen, als een gewonde leeuw in het dierenrijk.

3. DE SOLO
Wie noten kan lezen, leze mee:

De magie van de solo zit 'm in de hypnotische opeenvolging van noten. Clemons gebruikt slechts een handvol noten (pentatonisch) om zijn verhaal te vertellen. Die noten passen precies in de akkoorden. Sterker nog: zijn frasen klinken goed op alle akkoorden die voorbijkomen en maken zo een 'verbinding'. Bovendien bouwt hij subtiel op. Je kunt het niet precies aanwijzen, maar als je de solo bekijkt zie je dat hij voorzichtig opschuift naar het hoogtepunt, naar de climax, de ontlading. Zoiets voel je in de muziek vaak onbewust. Clemons neemt je als het ware 'mee'.

Een koningsnummer, een glansrol van Clemons, die hier schittert als de perfecte kompaan van Springsteen.'

---

Met dank aan Springsteen-liefhebber Niels Aalberts voor de uitnodiging om hierover te schrijven.

Nee, jij bedankt, Tom!

Tweet